حیات وحش شهرستان دهاقان

به ارتفاعات بلند بیش از 3350 متر می رسیم که در پاییز و زمستان پر از برف هستند و در برخی سالها تا نیمه های خرداد ، برف ها را در دل خود نگه می دارند .

وجود بارندگی مناسب ، کوهستان های پربرف ، تنوع آب و هوا و خاک بسیار مرغوب و حاصل خیز باعث شد از دیرباز این شهرستان محل زندگی آدمی باشد . تاریخ دهاقان به قبل از ورود اسلام باز می گردد و برخی منابع به این موضوع اشاره داشته اند که دهستان پوده در شمال شهرستان ، قدیمی ترین سکونت گاه انسانی در استان اصفهان است .

یکی از وجه تسمیه هایی که برای دهاقان ذکر می کنند این است که نام آن از دهاق مشتق شده است و دهاق به معنای آب بسیار و جام پر و لبریز است . و این آب فراوان که تا دهه های گذشته حتی فکر کم شدن یا تمام شدن آن مضحک به نظر می رسید ، باعث شده از قرن ها پیش طبیعت دهاقان میزبان مردمانی باشد که به خوبی می دانستند چگونه از آب و خاک استفاده برند و عشایر قشقایی هم به دلیل مراتع پربار و آب و هوای مناسب ، بخش های جنوبی و غربی آن را برای گذراندن ییلاق انتخاب کنند .

به جرات می توان گفت میزان بارندگی در شهرستان دهاقان از قرن ها قبل تا 2 یا 3 دهه ی اخیر ، به جز موارد خشک سالی یا ترسالی شدید که به صورت توالی هر چند سال یکبار اتفاق می افتاده است ، به یک شکل بوده و هیچگاه این شهرستان دچار چنین فقر آبی نبوده است . از حدود 30 سال پیش و با تغییرات جوی ، افزایش جمعیت ، بهره برداری بیش از حد منابع زیرزمینی و فرسوده شدن شبکه های انتقال آب و چاه های فاضلاب ، به تدریج از میزان و کیفیت منابع آب شهرستان کاسته شد تا در دوره ی حاضر و خشک سالی پیاپی سالیان اخیر ، اکثر قنات های شهرستان خشک شدند و مشکل کم آبی به شدت به باغات ، مزارع و مراتع فشار وارد آورد .

زمانی نه چندان دور را می توان به یاد آورد که از نیمه های پاییز تا اواخر فروردین تمام کوه های اطراف شهر سپیدپوش بود و حتی در سال های نه چندان دور در نیمه های فروردین ماه نیز برف می بارید . با وجود چنین بارندگی های مناسب و خاک مرغوب، کشاورزی و باغداری رونق بسیار زیادی داشت و محصولات بی نظیری در سطح کشور در این منطقه کشت می شد . در دهه های پیش دهاقان از رونق بسیار بیشتری برخوردار و مرکز خرید و فروش اجناس و محصولات عشایر بود و به دلیل آب فراوان و کشتزارهای بسیار ، دوازده آسیاب آبی داشته است که امروزه تنها بقایای آنها باقی مانده است . و حضور و فعالیت همین دوازده آسیاب نشانگر رونق گذشته ی دهاقان است . که البته با احداث راهها و بزرگراه ها ، بی توجهی به این منطقه و برخی کم کاری ها ، امروزه دیگر خبری از آن جوش و خروش نیست .

غیر از گندم و جو و دیگر غلات ، محصول لوبیا چیتی دهاقان بسیار معروف بوده و هست و کیفیت صادراتی دارد . همچنین میوه های این شهرستان از جمله گلابی،انگور،زردآلو،گردو،سیب و ... دارای شهرتی بالاتر از مرزهای شهرستان بوده است . خاک و آب مناسب باعث گشته بود برخی باغ های گلابی در این شهرستان بیش از 15 تن محصول دهند و بهترین نمونه های آن برای صادرات گلچین شوند . و درختان گردو تا حدود 45000 عدد توانایی باردهی داشتند .

خاک مناسب این شهرستان باعث شد تا در سالهای اخیر محصولات دیگری همچون زعفران در این منطقه کشت شوند و کشت گلخانه ای رونق بی سابقه ای پیدا کند و سرمایه گذاران بومی و غیر بومی تمایل زیادی برای کشت انواع صیفی جات و گلها و گیاهان در این شهرستان پیدا کنند .

این شرایط تا اواخر دهه 70 شمسی پابرجا بود ولی آلودگی کارخانه ها و خشک سالی سراسری در کشور باعث کاهش بسیار شدید نزولات آسمانی در این شهرستان شد . متاسفانه خشک سالی در سال های اخیر باعث خشک شدن 8 قنات از 12 قنات اصلی شهرستان شد و بسیاری از منابع همیشگی آب پایان یافتند . دیگر بارش های برف که باعث بسته شدن درها می شد کم کم به رویا تبدیل می شود و سال گذشته در اتفاقی نادر هیچ برفی در شهر دهاقان نبارید و کوه های اطراف آن تنها در قله ها میزبان رگه هایی از برف بودند .

مشکل دیگر آلودگی آب است . چند سال پیش کیفیت آب یکی از قنوات شهرستان مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد از کیفیت بسیار بالایی حتی در سطح کشور برخوردار است . اما آب همین قنوات هنگامی که به شهرها می رسد و راهی باغات می شود توسط فاضلاب خانگی به صورت آشکار و به دلیل نبود شبکه ی فاضلاب به صورت پنهانی آلوده می شود و چنان ضربه ای به خاک وارد می آورد که جبران آن غیرممکن است . همین امر باعث نابودی میوه های مرغوبی چون گلابی شده است و از کیفیت و تعداد دیگر محصولات به شکل محسوسی کاسته است . این آلودگی باعث از بین رفتن باغات و درختستان ها می شود که خود اکوسیستم بسیار فعالی دارد . همچنین آلودگی رودخانه ی شور که اصلی ترین رود شهرستان است باعث شده درختان و باغات اطراف آن تحت تاثیر و زیستمندان وابسته به این آب در خطر مرگ قرار بگیرند . البته غیر از آلودگی ، خشک سالی هم رودخانه ی شور را که از بلندترین ارتفاعات شهرستان سرچشمه می گیرد تهدید می کند . حتی جوانان و نوجوانان طغیان های این رودخانه و سیل های مخرب آن را به یاد می آورند و یاد دارند که ماهیان مختلفی همیشه در آن وجود داشتند و مردم محلی را به ماهیگیری ترغیب می کردند . اما امروزه این رود که یکی از رودخانه های حوضه ی زاینده رود است و در نهایت به این رود مهم می ریزد، دچار خشک سالی و آلودگی شده است و جانوران وابسته به آن با مرگ دست و پنجه نرم می کنند . دهاقان با وجود ارتفاع زیاد و کوهستانی بودن از میزان بارندگی کمتری نسبت به مناطق اطراف خود در سال های اخیر بهره مند بوده است و این تغییر آب و هوا به حدی جدی است که می تواند موضوع یک پژوهش و تحقیق باشد .

با وجود مشکلات آبی ، باغات و برخی بوستان های شهرستان همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند و همین امر باعث حضور جانوران و پرندگانی باارزش شده است .

مشکلات آلودگی آب در سرچشمه ها و طبیعت بیرون از مناطق مسکونی خوشبختانه وجود ندارد . اگرچه خشک سالی به نسبت سالیانه ، به مراتع فشار آورده است و باعث کاهش پوشش گیاهی در برخی سالها شده است . وجود زیستگاه های متفاوت باعث شده است تنوع گونه های گیاهی در شهرستان دهاقان بسیار متفاوت باشد . در دشت ها و کوه های شمالی و شرقی ، گیاهان شورپسند و متداول دشت های گرم و خشک اصفهان و بقایای درختان بنه ، کیکم و انجیر وحشی رویش دارند و در کوهستان های غربی و جنوبی گیاهان باارزشی همچون آنقوزه ، کنگر ، گون کتیرا ، لاله‌های واژگون ، ارغوانیه ‌، لاله وحشی ، ‌سریش وحشی و گونه‌های مختلف دارویی رشد می کنند که لاله ی واژگون(به خصوص نوع زرد آن) از مهم ترین گونه های گیاهی شهرستان است . اغلب گونه های گیاهی در غرب و جنوب شهرستان همان گیاهان متداول در مناطق زاگرس مرکزی هستند . درختان بادام کوهی و داغداغان به جا مانده ، نشانگر این است که در قدیم در این مناطق جنگل های طبیعی وجود داشته است و چه بسا در مناطق غربی تر و هم مرز استان چهارمحال و بختیاری ، جنگل های تنک بلوط هم موجود بوده است که به دلیل حضور عشایر و نیاز آنها به سوخت و چرای بی رویه دام این جنگل ها از بین رفته است و به طبع آن جانوران نیازمند به آنها نیز دچار نابودی شده اند یا مهاجرت کرده اند . امروزه تنها ، بقایای گونه های داغداغان و بادام کوهی را می توان در کوه های زاگرس این منطقه یافت .

این شهرستان دارای مراتع خوبی است و هر ساله به غیر از دامهای مردم محلی، حدود 35 هزار راس دام عشایر وارد مراتع این ناحیه می شوند . مراتع شمالی و شرقی به دلیل بارندگی کمتر و سیطره ی آب و هوای بیابان های مرکزی ایران دارای پوشش گیاهی کمتر و به نوعی فقیر هستند اما مناطق جنوب و غرب دارای مراتع مطلوبی هستند و اگر بارندگی ها مناسب باشد پوشش گیاهی به سطح بسیار مطلوبی خواهد رسید .

در کنار آنقوزه که گیاه بسیار باارزشی است و اداره ی منابع طبیعی طرح هایی برای حفاظت از آن دارد یا گون که به دلیل بهره برداری کتیرا از آن دارای ارزش اقتصادی است ، بدون شک لاله ی واژگون مهم ترین گیاه مراتع شهرستان است که علاوه بر رشد و شناخته شدن آن در کوهستان های جنوبی و جلب گردشگران ، خبر رویش آن در کوهستان های غربی و شمال غربی هم به گوش می رسد . دشت های لاله واژگون دهاقان که عمدتا در 2 منطقه ی تخت چمن آستانه و کوه های دشتک و شنلی وجود دارند ، تنها چند سال است که شناخته شده اند و باعث حضور گردشگران بسیاری از مناطق نزدیک و دور شده است . بهبود راه متصل به این مناطق نیز نقش بسزایی در حضور پرتعداد مسافران در فصل های بهار و تابستان دارد . متاسفانه به دلیل نبود فرهنگ حفاظت از طبیعت و قانون بازدارنده که متاسفانه مشکل اصلی اکثر مناطق کشور است ، ورود انسان ها به این مناطق باعث نابودی گسترده ی لاله های واژگون به خصوص گونه ی نادر زرد رنگ آن شده است . به شکلی که در بعضی سال ها حدود 70 درصد این لاله ها از بین رفتند .

آب و خاک مناسب رکن اصلی طبیعت و حیات وحش هستند . در هر مکانی که خاک خوبی برای رشد انواع گیاهان و درختان وجود داشته باشد و آب مطلوب و کافی هم این خاک را سیراب کند ، جانوران گوناگون و ارزشمندی می توانند به زیست خود ادامه دهند .

در بالا اشاره شد که خاک این منطقه فوق العاده مستعد و مناسب است و منابع آبی نیز همچنان پس از چند سال خشک سالی وضعیت نسبتا مناسبی دارند و می توانند مراتع پربار با گونه های گیاهی خاصی مانند داغداغان و لاله واژگون را در دل خود پرورش دهند . با توجه به اینکه در سال آبی گذشته میزان بارش ها بهتر از چند سال قبل بود .

غیر از این موارد وجود زیست بوم های کاملا متفاوت که درباره آن سخن رفت ، باعث حضور جانوران متنوعی از هزاران سال پیش در این منطقه شده است که توانسته اند خود را با شرایط قرون اخیر سازگار کنند و به زندگی ادامه دهند .

شاید در سده های گذشته به دلیل وجود جنگل های انبوه و بوته زارهای پربار جانورانی در این مناطق زندگی می کرده اند که امروزه کاملا منقرض شده اند و یا تعداد کمی از آنها در زیستگاه های بسیار دورتر به زیست خود ادامه می دهند . مانند شیر یا گور ایرانی .

اوج شکوه و جلوه طبیعت و حیات وحش دهاقان در قرون اخیر از عصر صفوی تا اواخر قاجار بوده است . به جرات می توان گفت در آن زمان حیات وحش کم نظیری در سطح کشور و حتی غرب آسیا در این نواحی وجود داشته است .

پوده که یکی از قدیمی ترین روستاهای ایران است دقیقا بین دشت های پر از آهوی دهاقان قدیم قرار گرفته است و یکی از شکارگاه های معروف صفویان و سپس پادشاهان بعدی بوده است . دهستان دیگری در این منطقه و با فاصله ی کمی از پوده به نام قمبوان ( Qombavan ) قرار دارد . قمبوان به معنای شکارگاه است و این نام هم سند دیگری بر غنای حیات وحش این منطقه در زمان قدیم است . متاسفانه نابودی اسناد تاریخی ، ربودن آنها و جدی نگرفتن موارد باقی مانده توسط سازمان های مربوطه ، اطلاعات مهمی که شکارگران ، سیاحان و امیران درباره ی طبیعت و حیات وحش منطقه نگاشته بودند را پنهان گذاشته و با وجود مراکز بسیار زیاد شکار شاهانه در اطراف شهرستان ، مطالب زیادی از چگونگی و نحوه ی این شکارها در دسترس نیست . تا چند سال پیش و در کوه های جنوبی کتیبه ای از یکی از شاهان صفوی در دره ای به همین نام ( دره شاه صفی ) باقی مانده بود که توسط غارتگران ربوده شد . تنها چیزی که همه از آن به یاد دارند این است که نوشته شده بود این دره ی پر درخت و خوش آب و هوا که آب و آبشاری همیشه جوشان دارد را شاه صفوی به عنوان شکارگاه خود انتخاب کرده است .

شاید اینکه زمانی گوزن زرد و مرال در کوه های جنوبی دهاقان می چریدند بسیار تعجب برانگیز باشد و رویاپردازانه به نظر برسد ولی این جانوران حضور داشتند و با توجه به گزارش حضور گوزن در کوه های سمیرم در دوران قاجار و مهاجرت سالیانه ی گوزن زرد به زاگرس مرکزی ، هیچ بعید نیست که مرال یا گوزن زرد ایرانی حتی به صورت فصلی در کوه های دهاقان که آن زمان پوشیده از درختان جنگلی بوده است زیست می کرده اند . البته به طور یقین این جانوران تا ابتدای قرن شمسی اخیر از بین رفته اند . امروزه جمعیت بسیار اندک گوزن زرد زاگرس به زیستگاه های جزیره ای در خوزستان و فارس و ایلام و در شرایط نیمه اسارت محدود شده است و مرال زاگرس نیز به کلی از بین رفته و این جانور تنها در نوار ساحلی خزر و مرزهای شمالی ایران زیست می کند .

وجود جنگل احتمال حضور گونه های سنجاب و سنجابک را تا ابتدای قرن حاضر قوت می بخشد که قطع و نابودی کامل درختان باعث نابودی یا مهاجرت آنها شده است . در حال حاضر نزدیکترین زیستگاه سنجاب زیبای ایرانی به شهرستان دهاقان ، بخش های غربی و جنوبی منطقه حفاظت شده سبزکوه و مناطق غربی شهرستان سمیرم است . از حضور سنجابک ها در زاگرس مرکزی هم اطلاعات دقیقی در دست نیست .

اما زیستگاه دیگر جانوران همچنان از تخریب مصون بود و تعداد زیاد و حضور همیشگی آنها کمک کرد بتوانند تا اواخر دهه ی 50 شمسی به زندگی خود ادامه دهند .

در اواخر دوره ی قاجار ، افضل‌الملك (متوفى 1308ش) دهاقان را قصبه‌اى از سميرم عليا ذكر كرده و آن را محلی ‌آباد داراى باغستانهاى فراوان ، كبک و شكار بسيار در اراضى كوهستانى و نيز داراى آهوى مشكين وصف كرده است .

دهاقان در حدود چهل سال پیش شاهد حضور شکارچیان ماهر روباه بوده است که پوست آنها را به ارمنیان می فروختند یا کشتار زیاد گراز که قبل از انقلاب در اطراف دهاقان صورت می گرفته است ، بخشی دیگر از اتفاقاتی است که برای حیات وحش این ناحیه تا اواسط قرن 14 شمسی اتفاق افتاده است .

جانور باارزش دیگری که تا 4 دهه ی پیش در این شهرستان می زیست و دشت های پر از آهوی دهاقان مامن مناسبی برای آن بود ، یوزپلنگ ایرانی است که امروزه نسلش به شدت در خطر انقراض است .

دشت های اطراف دهستان های پوده ، قمبوان ، لاریچه و کره(Kare) ، تنگه ی یوزگیر و دشت های شمالی و شرقی شهر دهاقان به دلیل وجود منابع آبی و غذایی مناسب تا اواخر دهه ی 40 پناهگاه خوبی برای یوزپلنگ ایرانی بوده است و به دلیل نزدیکی این مناطق به کوه های زاگرس مرکزی یکی از خاص ترین زیستگاه های یوزپلنگ آسیایی بوده است .

شاید عجیب به نظر برسد ولی در اواخر دهه ی 40 یک یوزپلنگ در کوهستان های مرتفع بختیاری و در نزدیکی منطقه تنگ صیاد شکار می شود که می تواند احتمال حضور یوزپلنگ در شمال غربی شهرستان دهاقان و مرز استان های اصفهان و چهارمحال و بختیاری را هم بدهد . در ضمن سال های ابتدایی دهه ی 50 از پارک ملی کلاه قاضی حضور یوزپلنگ رسما اعلام شده است که متاسفانه نسل یوزپلنگ در این منطقه از بین رفت .

یکی از آخرین گزارش های یوزپلنگ در شهرستان دهاقان مربوط به مشاهده ی یک یوزپلنگ با سه توله در باغات شمالی شهرستان می باشد که توسط اهالی محلی مورد حمله قرار گرفته اند . این واقعه حدود 40 سال پیش رخ داده است و احتمال حضور این گربه ی زیبا تا چندین سال بعد در این مناطق را قوت می بخشد .

امروزه زیستگاه های قطعی یوزپلنگ که جمعیت آن در سراسر کشور به زحمت از 50 قلاده تجاوز می کند ، به چند نقطه ی جدا از هم در دل کویرها و بیابان های ایران محدود شده است و زیستگاه های احتمالی هم با شهرستان دهاقان صدها کیلومتر فاصله دارند .

یکی از دلایل حضور یوز در دشت ها و تپه ماهورهای(و احتمالا کوهستانهای) شهرستان حضور پرتعداد آهوان در اکثر مناطق می باشد .

در دهه ی 40 علاوه بر حضور آهوان در دشتها و تپه ماهورهای بسیار بلند جنوبی که به دلیل تعداد کمتر،سختی زیستگاه و حضور عشایر زودتر از بین رفتند و به احتمال زیاد تا اواسط دهه ی 50 نابود شدند ، دشت های شرقی و شمالی و شمال غربی شهرستان دارای جمعیت های فراوان آهو بودند . حتی دشت های کوچک میان کوه های اطراف شهر محل زندگی یا مهاجرت گله های سنگین آهو بوده است که به تدریج تا اواخر دهه ی 60 از تعداد آنان کاسته شد و سپس در پی نبود حفاظت به طور کامل از بین رفت . هنوز مردمان بومی از 3 دهه ی پیش ، گله های بزرگ آهو که بین دشت های اطراف شهر جابه جا می شدند را به خوبی به یاد می آورند .

متاسفانه یکی از دلایل نابودی نسل یوز در این دشتها ، غیر از تخریب زیستگاه ، خشک سالی ، زیر کشت رفتن مراتع و تصرف منابع آبی توسط آدمی ، شکار بیش از حد آهو و از بین رفتن این طعمه محبوب یوزها بوده است .

امروزه نزدیکترین زیستگاه آهوان به شهرستان دهاقان که تعداد خوبی از این جانور را به نسبت دیگر مناطق کشور در خود جای داده است ، پارک ملی کلاه قاضی است که نزدیکترین منطقه از مناطق چهارگانه در استان اصفهان به این شهرستان است .

اگرچه هر از گاهی خبر حضور آهو از نقاط مختلف شهرستان به گوش می رسد و حتی احتمال مهاجرت آهوان کلاه قاضی به مراتع شرقی و شمالی وجود دارد ، اما می توان به یقین گفت که نسل آهو به شکل کامل در این شهرستان از بین رفته است . برخی افراد محلی از حضور آهو در مرکز نظامی شرق شهرستان خبر می دهند که قدمت این پادگان نسبتا زیاد(از اوایل انقلاب) است و بعید نیست که علاوه بر آهو ، جانوران دیگری نیز در این مکان زندگی کنند که تا تایید این خبر توسط یک کارشناس یا وجود مدرک معتبر نمی توان آن را پذیرفت .

اما در دهه ی 40 و 50 علاوه بر آهو و یوز ، جانوران با ارزش دیگری در مناطق مختلف شهرستان زیست می کردند . در دشت ها به دلیل حضور آهو ، گله های پرتعداد گرگ خاکستری حضور داشتند که البته این جانور در تمام نواحی از دشت ها و کوه های صخره ای گرفته تا تپه ماهورها و کوهستان های بلند حضور داشت و هیچ نقطه ای نبود که از وجود این پستانداران زیبا خالی باشد . حتی گله های بزرگ آنها که گاه بالغ بر 15 قلاده بوده اند تا دشت ها و کوه های اطراف شهر می آمده اند و زمستان ها این اتفاق بیشتر روی می داده است .

کفتار یکی دیگر از جانوران گوشتخوار بوده است که در اکثر مناطق پراکندگی داشته است . بز کوهی و گوسفند وحشی در گله های فراوان وجود داشته اند تا به حدی که حتی در کوه های اطراف شهر زیست می کرده اند و شکارچیان با گشت های دو سه ساعته می توانستند آنها را شکار کنند .

حضور جمعیت های مناسب علف خوار باعث شده بود بزرگ ترین گربه سان کشور در این شهرستان از جمعیت و پراکندگی مناسب برخوردار باشد . پلنگ ایرانی یکی از اهداف شکارچیان منطقه برای شکار بوده و برخی شب ها تا حوالی خانه های مردم یا آغل هایی که بر روی کوهپایه ها بنا شده است می آمده و مردم ادعا می کنند صدای آن را می شنیده اند و هیبت و ظاهر آن را در نور کامل ماه می دیده اند .

کبک معمولی که بسیار فراوان بوده است به همراه جمعیت مناسبی از کبک دری و خرس قهوه ای که در ارتفاعات بلند زندگی می کرده اند ، از دیگر جانداران مهم آن دوران بوده اند . همچنین تنوع بسیار جالبی از دیگر پستانداران به همراه پرندگان ، خزندگان ، دوزیستان و ماهیان منطقه به همراه حشرات منحصر به فرد در این منطقه زیست می کرده اند که در اغلب مناطق زاگرس و به خصوص زاگرس مرکزی حضور داشته اند و دارند .

به طور کلی حیات وحش و حتی پوشش گیاهی این نقطه از کشور را می توان تلفیقی از دارایی های مناطق کلاه قاضی و دشت های اطراف آن و پارک ملی تنگ صیاد و منطقه سبزکوه بختیاری دانست .

مطمئنا جانورانی که تا دهه های 40 و 50 در کلاه قاضی می زیسته اند در شهرستان دهاقان هم وجود داشته اند و بسیاری از آنها حتی پس از نابودی در کلاه قاضی ، در طبیعت دهاقان زیست داشته اند . حتی احتمال حضور گور ایرانی در روزگاری نه چندان دور ، چه به صورت دائمی و چه به صورت مهاجر ، در دشت های وسیع و پربار شمال و شرق شهرستان وجود دارد .

چنین زیگونگی و تنوع آب و هوا ، زیستگاه ، ارتفاع ، پوشش گیاهی و مهم تر از همه پوشش جانوری در کمتر نقطه ای از کشور در چنین مساحت اندکی در آن زمان وجود داشته است و به جرات می توان گفت حضور جانوران دشت زی مانند آهو و یوزپلنگ و زیست پرندگان مناطق بیابانی و شوره زار در کنار جانورانی چون پلنگ ، پازن ، کبک دری و خرس در سطح جهان بی مانند بوده است . البته صد افسوس که هیچ گاه جدی گرفته نشد و زیستگاه هایی که در اثر حفاظت کارآمد(حتی همان حفاظت غیرکارآمدی که بود) می توانست تا سالیان سال به زیست پویای خود با جانوران متنوع و منحصر به فردش ادامه دهد ، امروزه تنها سایه ای در حال افول از آن پرتوی غنای زیگونگی ارزشمند را در خود جای داده است .

با تحولات اواخر دهه ی 50 تا اواسط دهه ی 60 و شرایط ناگزیر موجود ، توجهات به محیط زیست بسیار کاهش پیدا کرد و سلاح های بدون مجوز و نظارت در بین اهالی پخش شد که بیشترشان سلاح های جنگی و ویرانگر بود . ورود بی سابقه ی وسایل نقلیه ی مختلف موتوری و نبود فرهنگ حفاظت از طبیعت باعث شد تا دورافتاده ترین مناطق شهرستان هم در زیر پای انسان ویرانگر بیافتد . تخریب مراتع و منابع آبی هم به طرق مختلف بر سرعت انقراض گونه های گیاهی و جانوری افزود .

و این مشکلاتی بود که در آن سال ها گریبان تمام مناطق کشور را گرفته بود . اداره ی محیط زیست استان اصفهان هم در تکاپوی بازگشت مجدد کلاه قاضی از پناهگاه حیات وحش به پارک ملی بود و با نیرو ، تجهیزات و مهم تر از همه بودجه ی بسیار اندک تنها به فکر سه منطقه ی از پیش تعیین شده ی خود بود . و اکثر نقاط باارزش استان مانند شهرستان دهاقان در زیر نام بزرگ کرده ی کلاه قاضی و موته و قمیشلوی نجف آباد به عنوان بهترین زیستگاه های جانوران استان ، پنهان ماندند تا امروز دشت هایی که می توانست بهترین زیستگاه آهو و یوز در استان باشد یا کوهستان هایی که جمعیت زاینده ای از پلنگ را در خود جای داده باشند به مناطقی خالی از حیات تبدیل شوند . البته نمی توان ایراد زیادی بر متولیان محیط زیست استان گرفت . بالطبع با نبود بودجه و امکانات ، دورافتاده بودن شهرستان های مرزی نسبت به مرکز ، وجود دام و دامداران مدعی و همچنین حضور عشایر با تفنگ های جدید خود باعث شد مدیران و مسئولان فکر حفاظت از این مناطق را حتی به ذهن خود راه ندهند و همان مناطقی را مدیریت کنند که حفاظت از آنها راحت تر باشد .

این رویه از زمان تشکیل سازمان محیط زیست تا ابتدای دهه ی 80 ادامه داشت و در این زمان تفنگ ها پرقدرت تر و ناجوانمردانه تر از پیش شلیک می شدند و اراضی باارزش و مراتع مهم به دست مراکز نظامی و معادن و دامداران و راه سازان و کشاورزان و چندین مدعی دیگر افتادند و روز به روز از جمعیت جانوران کاسته شد تا به حدی که احتمال می رود برخی از آنها به سرنوشت یوزپلنگ و آهو دچار شده باشند .

از اواسط دهه ی 80 تمهیداتی برای این شهرستان در نظر گرفته شد و علاوه بر حفاظت بیشتر از مراتع و گونه های گیاهی توسط سازمان منابع طبیعی(اگرچه نه چندان کارآمد) توجه سازمان محیط زیست هم به این منطقه بیشتر شد و دفتر محیط زیست شهرستان شهرضا فعالیت های خود را در عرصه های این شهرستان افزایش داد . توجه به مراتع و منابع طبیعی و هم چنین اطلاع رسانی و شروع حفاظت از گونه های نادر گیاهی مانند لاله واژگون ، باعث ورود گردشگران به شهرستان دهاقان شد و بهبود وضعیت راه ها باعث شناخت هرچه بیشتر طبیعت کاملا پنهان منطقه به مردمان دیگر شهرستان ها و استان ها شد . اما متاسفانه مانند اکثر مواقع ، پیشرفت گردشگری و بهبود وضعیت راه ها بدون فرهنگ سازی ها و حفاظت های لازم باعث شد دسترسی عموم مردم به نقاط طبیعی حساس شهرستان راحت تر شود و این امر سبب از بین رفتن میزان کثیری از گونه های گیاهی مانند لاله واژگون و شناخت نادرست از منطقه و بی نظارتی بر رفت و آمد اتومبیل ها در عرصه های طبیعی و در نتیجه نابودی جانوران منطقه شد .

در سال های آخر دهه ی 80 طرح هایی برای شهرستان در نظر گرفته شد . اما تا عملی شدن کامل زمان زیادی را می طلبید . حضور ماموران منابع طبیعی از چندین سال قبل علاوه بر حفاظت مراتع و عرصه های طبیعی باعث گزارش مشاهده جانوران مختلف در مناطق مختلف شهرستان می شد اما حفاظت از حیات وحش وظیفه ی منابع طبیعی نبود .(و بگذریم از اینکه متاسفانه برخی از ماموران خود به صورت غیر مجاز شکار می کردند و یا به دلایل مختلف بر روی تخلف افراد چشم می پوشیدند) . گاهی اوقات گشت هایی هم از طرف ماموران محیط زیست شهرستان شهرضا یا از سوی گشت های سیار اداره کل در شهرستان صورت می گرفت که به هیچ وجه موثر نبود . و در این سال ها علاوه بر گیاهان ارزشمند که در خطر جدی قرار گرفتند ، روز به روز از میزان و تنوع گونه های جانوری کاسته می شد و از همان زیگونگی دهه ی 70 ، تنها خاطرات مردم محلی و چوپانان و برخی ماموران باقی مانده بود .

تحقیق و دریافت گزارشات و فعالیت مطلوب مدیریت محیط زیست شهرستان شهرضا باعث شد توجهات به شهرستان دهاقان بیشتر شود و منطقه ی دشتک که قرار نبود به این سرعت از منطقه ی آزاد به شکار ممنوع ارتقا پیدا کند ، در بهمن ماه 90 و به شکل رسمی به جرگه ی مناطق شکار ممنوع پیوست .

درست است که این اقدام بسیار دیر و پس از نابودی اکثر گونه ها و کاهش شدید تعداد دیگر جانوران انجام گرفت ، اما باعث شد شهرستان دهاقان دارای دفتر محیط زیست جداگانه ای شود که این امر خود اتفاق مبارکی بود .

اما تمام این سخن ها رفت تا به امروز برسیم و ببینیم در ابتدای دهه ی 90 شمسی و در پایان قرن چهاردهم ، در حالی که تخریب محیط زیست و نابودی حیات وحش روز به روز افزایش می یابد ، وضعیت حیات وحش این منطقه از کشور چگونه است .

آبزیان و ماهیان مختلفی که در رودها و قنات های مصون مانده از آلودگی شهرستان زندگی می کنند ، همان جانوران معمول در حوزه ی زاگرس مرکزی هستند . آلودگی قنات ها و رودها و جوی ها که قبلا پر از ماهی بودند و بسیاری از مردم در کنار رودها به ماهیگیری می پرداختند ، تهدید بسیار جدی برای آبزیان منطقه است . نفوذ و انتقال فاضلاب های شهری به رودخانه ی شور و قنات های فعال شهرستان باعث شده است ماهیان دیگر نتوانند در آن زندگی کنند . اما امیدواریم در سرچشمه ها و مسیرهای پاک رودخانه های شهرستان دهاقان به خصوص رودخانه شور ، ماهیان بتوانند همچنان به زندگی خود ادامه دهند .

دوزیستان منطقه معمولا قورباغه های مردابی یا وزغ ها هستند که هر کجا آبی برای زندگی بیابند در آنجا وجود دارند .

به دلیل وجود زیست بوم های متفاوت در این شهرستان ، خزندگان مختلفی در آن زندگی می کنند . انواع آگاماها ، گکوها ، مارمولک های مختلف ، لاسرتاها ، لاک پشت مهمیزدار ، انواع مارها ، گرزه مار و دیگر خزندگان در این منطقه زیست می کنند . احتمال حضور خزندگان دیگری مانند ارمیاس ، خاردم ایرانی ، بزمجه بیابانی ، مار جعفری و دیگر گونه های مار که در زاگرس مرکزی یا دشت ها و صخره های شرق استان زیست می کنند ، وجود دارد .

گونه های پرندگان به راسته های مختلفی تقسیم می شوند . به دلیل اینکه در این شهرستان هیچ تالاب و دریاچه ی دائمی یا حتی فصلی وجود ندارد ، امکان حضور پرندگان آبزی یا کنار آبزی وجود ندارد . اما به دلیل وجود تالاب ها و دریاچه ها در شهرستان های مجاور امکان دارد که این پرندگان در مسیرهای مهاجرت خود از تالاب های ماهانه و رودخانه های منطقه برای استراحت یا گذراندن مدتی از عمر خود استفاده کنند .

از خانواده ی قوشیان احتمال حضور هما ، کرکس مصری و دال ها وجود دارد که به غیر از دال ها گزارشی از حضور دو گونه ی دیگر وجود ندارد .

عقاب طلایی در اکثر مناطق کوهستانی منطقه زیست می کند و حتی گاهی اوقات در اطراف مناطق مسکونی نیز دیده می شود . از دیگر گونه های هم خانواده ی عقاب احتمال حضور 1 الی 2 نوع دیگر وجود دارد .

گونه های مختلف سارگپه ها و شاهینیان از دیگر پرنده های شکاری شهرستان هستند .

از دیگر پرندگان شکاری منطقه می توان به جغدها اشاره کرد که برخی از آنها در کوه ها و بیابان های اطراف زیست می کنند و برخی دیگر باغات و مناطق مسکونی را برای زیست انتخاب کرده اند .

غیر از تیهو و بلدرچین ، کبک معمولی یکی از فراوان ترین پرندگان شهرستان دهاقان است که در تمامی عرصه های طبیعی یافت می شود و در کمتر نقطه ی دیگری از استان اصفهان چنین جمعیتی از کبک معمولی را می توان یافت . البته ادامه ی شکار غیرمجاز این پرنده ، آن را به سرنوشت گله های پرتعداد آهو که گمان نمی رفت روزی منقرض شوند ، دچار خواهد کرد .

باقرقره ها ، کبوتریان ، هدهد ، سبزقبا ، زنبورخوارها ، ماهی خورک ، گونه های نادر دارکوب ، گنجشکیان ، ساریان ، سهره ها و کلاغیان از مهم ترین پرندگانی هستند که در این شهرستان زندگی می کنند . برخی دیگر از پرندگان حوزه ی زاگرس مرکزی هم در این مناطق به زندگی خود ادامه می دهند .

ماهی خورک پرنده ای است که حضور آن هنوز به صورت قطعی و همیشگی به اثبات نرسیده است و نیازمند تحقیقات بیشتر است . دارکوب ها از آن دسته پرندگانی هستند که باغات را برای زندگی خود انتخاب می کنند . نابودی درختان باغها و درختستان ها در جایی که دارکوب ها از آنها به عنوان لانه و منابع غذایی استفاده می کنند ، باعث انقراض این پرندگان مفید می شود . تا به حال گونه ی دارکوب سرسرخ هم در باغات دهاقان مشاهده شده است که البته شناسایی دارکوبیان کار بسیار سختی است و امکان اشتباه وجود دارد .

کلاغیان از پرندگان فراوان اغلب نقاط کشور هستند که گونه های مختلف آن در دهاقان وجود دارد . متاسفانه افزایش بیش از اندازه ی برخی از آنها در نتیجه ی کاهش شکارچیان طبیعی آنها(مانند پرندگان شکاری) ، باعث کاهش تعداد دیگر جانداران شده است . مثلا زاغی ها به لانه های پرندگان دیگر هجوم برده و تخم های آنان را می خورند .

هوبره پرنده ای است که احتمال حضور آن در دشت ها و بیابان های شهرستان نمی رفت اما با گزارش ماموران محیط زیست ، حضور این پرنده در دشت های اطراف دهستان های پوده و قمبوان به اثبات رسید . اگرچه بعید نیست حضور هوبره در این دشت ها تنها برای چند روز و در یک مهاجرت کوتاه اتفاق افتاده باشد .

در نهایت ارزشمندترین پرنده ی این شهرستان که یکی از دلایل حفاظت از منطقه ی شکار ممنوع دشتک ، حفاظت از نسل این پرنده می باشد ، کبک دری است که پرنده ای زیبا و نادر می باشد . این پرنده که در ارتفاعات بسیار بلند و برف گیر شهرستان زندگی می کند ، یکی از گونه های کمیاب حیات وحش ایران می باشد که به دلیل سازگاری با شرایط سخت زیستگاهش ، جانوری ارزشمند است .

استان چهارمحال و بختیاری زیستگاه اصلی این پرنده در زاگرس مرکزی است و شهرستان دهاقان که همجوار این استان است ، یکی از معدود نقاط دارای کبک دری در استان اصفهان است . غیر از منطقه ی دشتک ، کبک دری در ارتفاعات ونک و پادنای سمیرم هم زیست می کند . البته حضور این جانور در ارتفاعات بلند غرب استان نیز محتمل است .

در حدود 50 سال پیش جمعیت این کبک در شهرستان دهاقان به حدی بوده است که آنها را زنده گیری می کردند و برای فروش به شهر می آورده اند . اما شکار و خشک سالی باعث شد زیستگاه کبک ها به ارتفاعات بسیار بلند محدود شود و جمعیت اندکی در یک زیستگاه جزیره ای باقی بمانند .

حتی عشایر منطقه ی دشتک اذعان دارند که جمعیت کبک دری(یا به قول خودشان کبک برفی) تا همین 10-15 سال پیش بسیار بیشتر بوده و فکر اینکه روزی جمعیتش تا این حد کاهش پیدا کند غیرقابل باور بوده است .

و این سخن روشنگر این مطلب است که اگر حفاظت از این مناطق باارزش زودتر انجام می گرفت ، امروزه شرایط بسیار بهتر و پایدارتری حاکم بود .

در حال حاضر به دلیل شکار و تخریب زیستگاه ، مشاهده ی کبک دری که بسیار باهوش است ، کاری سخت و طاقت فرساست و امکان دارد هیچگاه میسر نشود .

بدون شک کبک دری مهم ترین و ارزشمندترین جانور شهرستان دهاقان است که تنها مردم محلی و اهالی بومی می توانند آن را از خطر انقراض نجات دهند .

پستانداران جانورانی موثر و نسبتا پر تعداد در اکوسیستم شهرستان هستند که نقش موثری در زنجیره ی غذایی دارند . غیر از پستاندارانی که پیش از این در شهرستان دهاقان بوده اند و امروز از بین رفته اند ، در سال های اخیر گونه های مهمی از پستانداران در منطقه زیست می کنند .

غیر از خفاش ها که انواع گوناگون آنها در باغات و حاشیه مناطق مسکونی وجود دارد ، جوندگان از پرتعدادترین جانوران تمام نقاط شهرستان هستند .

خارپشت ها ، حشره خوارها ، انواع موش ها ، جربیل ها ، جردها ، هامستر خاکستری ، ول ها ، دوپاها ، تشی ، پایکا و خرگوش ها از جانداران پرتعداد شهرستان هستند .

حضور برخی گونه ها مانند حشره خوارها ، هامستر خاکستری و پایکا معتبر نیست اما جمعیت بالای تشی(در زبان اهالی محلی چوله) و خرگوش کاملا بارز است و در اکثر باغات شهرستان می توان لانه و تیغ های تشی را یافت . خرگوش ها هم جمعیت فراوانی دارند به حدی که حتی در برخی مناطق که رفت و آمد انسان ها زیاد است (مانند پادگانها یا مراکز آموزشی) آنقدر زیادند که به راحتی دیده می شوند و گاهی اوقات به صورت آفت درمی آیند . خرگوش ها نقش بسیار مهمی در تامین غذای جانوران گوشتخوار منطقه از جمله سگ سانان دارند . تشی هم طعمه مطلوبی برای برخی گوشت خواران مثل پلنگ محسوب می شود . البته به دلیل شکار و تخریب زیستگاه ، تعداد این جانوران بسیار کمتر از قبل شده است .

از مهم ترین سمداران وحشی که در سالیان پیش در تمامی کوهستان های شهرستان با جمعیت های بسیار زیاد وجود داشتند می توان به گراز ، بز کوهی و قوچ ومیش اشاره کرد که امروزه هیچ کدام زیستگاه دائمی در شهرستان دهاقان ندارند .

حضور گراز به صورت دائم محتمل تر است که منطقه شکار ممنوع دشتک زیستگاه خوبی برای این جانور مفید می باشد .

بز کوهی و قوچ ومیش هم به صورت فصلی در مراتع شهرستان رفت و آمد می کنند و به دلیل شکار بی رحمانه و به دور از انصاف و همچنین تخریب مسیرهای مهاجرتی ، از تعداد و پراکندگی بسیار اندکی برخوردارند . خیلی بعید است که با شرایط موجود و نبود امنیت ، آنها این مناطق را به عنوان زیستگاه همیشگی انتخاب کنند .

گوشتخواران کوچک جثه در اکثر زیست بوم های شهرستان پراکندگی دارند . علاوه بر راسو ، سمور ، رودک(گورکن) و شنگ(سمورآبی) احتمال حضور خدنگ و زرده بر هم وجود دارد . شنگ یا همان سگ آبی یا سمور آبی از دیرباز در تمام قنات ها ، جوی ها و رودخانه های شهرستان چه در دشت های وسیع شمالی چه در باغات و مزارع و چه در ارتفاعات جنوبی وجود داشته است که امروزه به دلیل خشک سالی و مهم تر از آن آلودگی منابع آب و از بین رفتن طعمه اصلی این جانور یعنی ماهیان ، نسل آن به شدت در خطر انقراض است .

علاوه بر کفتار که در تمام زیستگاه های منطقه حضور دارد ، خانواده ی سگ سانان از پرتعدادترین و شناخته شده ترین گوشتخواران شهرستان می باشند . غیر از گرگ که جمعیت آن به دلیل شکار و تخریب زیستگاه به شدت کاهش یافته ، شغال و روباه معمولی از پراکنش و جمعیت نسبتا خوبی برخوردارند . با توجه به شرایط منطقه احتمال حضور گونه ی شاه روباه نیز وجود دارد که البته خیلی بعید است .

خانواده ی گربه سانان دارای 8 گونه در کشور ما می باشد که حضور گربه وحشی و گربه جنگلی در شهرستان دهاقان گزارش شده است . احتمال وجود کاراکال و گربه ی پالاس نیز وجود دارد . مهم ترین گونه ی گربه سانان که احتمال حضور آن در شهرستان می رود ، پلنگ ایرانی است که خبر شکار آن توسط عشایر در اواسط دهه ی 80 در منطقه ی شکار ممنوع دشتک به گوش رسید . یا گزارشاتی از حمله ی جانوران به گله های گوسفند که چوپانان و بومیان ادعا می کنند جانور مهاجم ، پلنگ بوده است . در اینکه کوهستان های دهاقان همیشه زیستگاه مناسبی برای پلنگ بوده هیچ شکی نیست اما امروزه و به دلیل نابودی نسل طعمه های پلنگ به دلیل شکار و همچنین شکار مستقیم پلنگ توسط دامداران و چوپانان ، حضور دائمی پلنگ بعید است . البته تا ارائه ی یک مدرک معتبر نمی توان به حضور پلنگ حتی به صورت فصلی و گذری ، اذعان کرد .

پستاندار ارزشمند دیگری که حضور آن در ارتفاعات بلند منطقه شکار ممنوع دشتک محتمل است ، خرس قهوه ای است که زاگرس مرکزی یکی از حوزه های اصلی زیست این خرس است . یقینا در روزگاران پیشین علاوه بر کوهستان های سرد و برف گیر جنوب شهرستان ، ارتفاعات غربی نیز شاهد حضور خرس بوده است اما امروزه به دلیل شکار و تخریب زیستگاه و احداث بزرگراه ها ، حضور این جانور به مرز شهرستان دهاقان با شهرستان سمیرم محدود شده است و اغلب اوقات حضور این جانور در منطقه شکار ممنوع دشتک دهاقان از بخش های موجود در شهرستان سمیرم این منطقه گزارش می شود . خرس هم مانند اکثر وحوش مهم این شهرستان ، امروزه دیگر زیستگاه دائمی ندارد و بیشتر به صورت گذری در منطقه مشاهده شده است . گزارش حضور خرس در منطقه ی دشتک بسیار بیشتر از پلنگ است اما اعتقاد مردم بومی و اهالی محلی درباره حضور یا عدم حضور این جانور بسیار متفاوت است . برخی حضور خرس را بیشتر شبیه شوخی می دانند ، برخی دیگر به مهاجرت آن به این کوهستان ها در برخی اوقات سال اشاره می کنند و دیگران وجود خرس را همیشگی می دانند که البته حضور همیشگی خرس بعید به نظر می رسد .

غیر از مهره داران ، بی مهرگان و حشرات نیز از تنوع و پراکندگی خوبی در این شهرستان برخوردارند که می توان از پروانه ها به عنوان شاخص ترین این موجودات نام برد که برخی از آنان گونه های اندمیک زاگرس یا زاگرس مرکزی هستند .

باید توجه داشت که تا به حال هیچ تحقیق و پژوهش دقیق و علمی برای شناخت گونه های حیات وحش شهرستان دهاقان انجام نگرفته است و دفتر محیط زیست شهرستان کار خود را به تازگی آغاز نموده است و هنوز فرصت انجام کار تحقیقاتی برای شناخت اصولی حیات وحش منطقه پیدا نشده است . هرچه در رابطه با گونه های حیات وحش صحبت شد توسط مشاهدات مستقیم ، گزارشات ماموران محیط زیست و اکثرا صحبت های مردم محلی ، چوپانان ، شکارچیان و عشایر بوده است . با توجه به موقعیت خاص منطقه یقینا با انجام تحقیقات علمی و به کارگیری روش های جدید(مانند دوربین تله ای) علاوه بر شناخت حیات وحش منطقه امکان دارد منجر به شناخت گونه های دیگری نیز بشود .

شکار بی رحمانه و از دست رفتن زیستگاه ها در دهه های پیشین باعث شد تا از آن حیات وحش پویا و پرتعداد ، جانورانی برای ما باقی بمانند که برخی تنها خاطره هایشان مانده است ، در حضور بسیاری از آنها ابهام وجود دارد و بقیه با غول بی رحم انقراض دست و پنجه نرم کنند . اگر تعداد یوزپلنگ های ما در دیگر زیستگاه ها به حدی بود که به راحتی می توانستیم مثلا 20 قلاده یوزپلنگ به دشت های شهرستان بازگردانیم ، شاید اصلا آنها نمی توانستند مکان جدید را تحمل کنند و اگر هم می توانستند به زندگی ادامه دهند ، هیچگاه یوزپلنگ های دهاقان نمی شدند . چون آن یوزپلنگ ها بودند که می دانستند چگونه باید در دامنه های زاگرس زیست و سالیان سال قدرت مقابله با سرمای شدید و گرمای طاقت فرسای آن را نسل به نسل ، انتقال دهند .

طبیعت و حیات وحش شهرستان دهاقان با مشکلات و معضلات زیادی دست و پنجه نرم می کند . نبود فرهنگ حفاظت از محیط زیست و همچنین نبود قانون بازدارنده ، مانند تمام مناطق کشور در این منطقه هم مشکل اصلی است .

خشک سالی و به طبع آن آلودگی آبهای زیرزمینی و قنات ها و رودها ، تخریب زیستگاه حیات وحش به طرق مختلف از قبیل احداث جاده ، سد ، معدن ، نصب دکل های برق ، غصب حق آبه ی حیات وحش ، زیر کشت بردن مراتع ، حضور عشایر مسلح و چرای بیش از حد و غیرمجاز دام(به خصوص بزهای اهلی) اکوسیستم این شهرستان را با خطر جدی مواجه کرده است . و در این شرایط بحرانی ، شکار جانوران به انقراض نسل آنها کمک قابل توجهی می کند . گاهی جانوران فقط به خاطر اینکه مثلا مار و خفاش و جغد هستند از بین می روند بدون اینکه خسارتی وارد آورند ؛ گاهی برای حفظ اموال و دارایی ها و ترس از جان کشته می شوند و متاسفانه اکثر اوقات برای تفریح و از سر بیکاری !

منطقه ی شکار ممنوع دشتک برای حفاظت از بقایای گونه های گیاهی و جانوری شهرستان تعیین شد تا گامی برای دفاع از میراث ارزشمند این شهرستان برداشته شود . این منطقه با مساحتی بالغ بر 68 هزار هکتار برای حفاظت از نسل پرنده ی در حال انقراض کبک دری معین شد و مرزهای آن برای اطلاع رسانی تابلوگذاری شدند . البته حدود نیمی از این منطقه در شهرستانهای شهرضا و سمیرم قرار دارد اما تحت نظر محیط زیست دهاقان اداره می شود و متعلق به شهرستان دهاقان می باشد . هرگونه تخریب محیط زیست از جمله بوته کنی ، قطع درختان و درختچه ها ، چیدن رستنی ها به خصوص گیاهان خاص مانند لاله واژگون ، حمل سلاح و مهم تر از همه شکار و صید در این منطقه ممنوع می باشد و پیگرد قانونی دارد . البته شکار و صید جانوران و بهره برداری از گیاهان در تمام عرصه های طبیعی شهرستان بدون مجوز ، غیر قانونی و ممنوع است .

با وجود تمام تخریب های صورت گرفته در این منطقه در طی سال های متمادی و بی توجهی مسئولان به این طبیعت منحصر به فرد و در حالی که تا سال گذشته عملا هیچ حفاظتی صورت نمی گرفت ، حیات وحش این منطقه با تمام کاستی ها همچنان پابرجاست و قدرت بازگشت به دوران پویایی خود را دارد . حیات وحشی که کاملا بکر و وحشی است و احتیاجی به محیط بان و آبشخور و علوفه پراکنی نداشته است و با تمام مشکلات زیست در یک زیستگاه به شدت ناامن با حضور گله های سنگین دام و مخاطرات حضور آنها ، تخریب محل زندگی و مهم تر از همه انسان بی رحم با سلاح های مرگبارش دست و پنجه نرم کرده است .

و امروز در دشت های شمالی شهرستان هوبره دیده می شود و در چند کیلومتر آن طرف تر کبک های دری مستانه می خوانند . چنین تنوع پرندگان در مساحت بسیار اندک این منطقه در سطح کشور بی مانند است . و تنها دلیل آن جایگاه خاص و منحصر به فرد این شهرستان است که علاوه بر توانایی پرورش گونه های مختلف در خود ، محل حساس گذر و مهاجرت جانوران بوده است . و این قابلیت همچنان ما را برای حفاظت از دارایی های این شهرستان ترغیب می کند و امید می دهد که بهانه های مسئولین در رابطه با نبود بودجه و امکانات به اتمام برسد و اندکی از سرمایه های حفاظت از دیگر مناطق که روز به روز حالشان وخیم تر می شود ، به این منطقه ی بکر و خاص اختصاص یابد . شاید مسافت زیاد از مرکز و در حاشیه قرار گرفتن این شهرستان باعث کم توجهی به آن شد اما از سویی باعث ناشناخته بودن آن گردید . این شهرستان همچنان دارای نقاطی دست نخورده با طبیعتی پنهان است که می تواند زیستگاه مناسبی برای مهم ترین گونه های حیات وحش باشد . فاصله ی نزدیک با پارک ملی کلاه قاضی و پارک ملی تنگ صیاد ، همچنین همجواری منطقه شکار ممنوع دشتک با کوهساران بختیاری و سمیرم و منطقه حفاظت شده سبزکوه ، جایگاه مهم این منطقه را روشن می سازد .

در آخر باید به این نکته اشاره کرد که اولین و آخرین سنگر دفاع از طبیعت و حیات وحش خود مردم هستند . حیف است که چنین طبیعت و حیات وحشی در منطقه ای جریان داشته باشد که نبود شغل مهم ترین معضل آن است و همین بیکاری باعث می شود جوانان و نوجوانان روی به شکار آورند و طبیعتی که می تواند ضامن تامین درآمد آنها و نسل های آتی باشد را نابود می کنند . درست است که گفتن این حرف ها در کشور ما و در شرایط حاضر کمی رویاپردازانه است اما امروز که مسئولین فکری برای مدیریت حیات وحش ما نمی کنند ، ما باید خود دست به کار شویم و از طبیعت خود حفاظت کنیم . شاید امروز باید تفنگ هایمان را با دوربین عوض کنیم تا بتوانیم در سال های بعد با یک بهره برداری اصولی طبیعت را نیز حفظ کنیم .

مردم شهرستان دهاقان از هر نژاد و قوم و در هر مقام و رتبه و شغلی که هستند باید بدانند گذشتگان ما تا توانسته اند طبیعت را به نابودی کشانده اند و متاسفانه در سال های اخیر ما راه آنان را ادامه داده ایم و امروز طبیعت باقی مانده تحمل تخریب ما را ندارد . امروز زمانی است که قطع یک درخت یا درختچه ، چیدن یک گل ، رها کردن یک بطری پلاستیکی در طبیعت ، احداث یک جاده یا معدن ، و کشتن تنها یک جانور ، بر طبیعت و حیات وحش تاثیری جدی و غیر قابل جبران خواهد گذاشت . شاید امروزه و با مشکلات پیش روی حیات وحش ، بهتر است برای چندین سال تفنگ ها را به دیوار بیاویزیم تا بتوانیم در آینده هم حیات وحش را ببینیم ...

(هرگونه اطلاعات درباره ی تاریخ یا وضعیت امروز طبیعت و حیات وحش شهرستان دهاقان و یا اگر نظر ، پیشنهاد و انتقادی دارید لطفا توسط آدرس ایمیل DehaqanWildlife@yahoo.com با ما در میان بگذارید)